مبانی نظری مفاهیم، اقسام اشتباه و درآمدی بر جایگاه قاعده در جرایم مستوجب حد

مبانی نظری مفاهیم، اقسام اشتباه و درآمدی بر جایگاه قاعده در جرایم مستوجب حد

مشخصات محصول:
توضیحات: فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)
همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع : انگلیسی وفارسی دارد (به شیوه APA)

خلاصه ای از کار:

- اشتباه

1)   مفهوم لغوی 

واژه اشتباه در کتب لغت به معنای مانند شدن و یا چیزی یا کسی را به جای چیزی یا کسی گرفتن. شک و شبهه و سهو و خطا و ... آمده است.

اشتباه از ریشه شبهه و در لغت به معنای مانند شدن و یا چیزی یا کسی را به جای چیزی یا کسی گرفتن آمده است^[1] و آن عبارت است از تصور خلاف انسان از واقع چندانکه امر موهومی را موجود و یا موجودی را موهوم پندارد. معمولاً اشتباه انسان از ناآگاهی و جهل او به امور وقایع مایه می‌گیرد و خود ممکن است از بی‌دقتی و بی‌مبالاتی و نداشتن توجه کامل به امور ناشی شود.

اشتباه در فرهنگ عمید معنا شده است به مانند شدن چیزی به چیز دیگر در نظر انسان، یکی را به جای دیگری گرفتن یا کاری به غلط انجام دادن، پوشیده شدن کار و مانند آن.^[2] برخی معتقدند این کلمه در متون فقهی و حقوقی دو کاربرد کاملاً متفاوت دارد یکی در زبان عربی است که معادل شک، بدگمانی و التباس و کاربرد دیگر اشتباه در زبان فارسی در کتب حقوقی و قانون مدنی است که معادل آن در زبان عربی بویژه در کتب حقوقی معاصرین، کلمه «غلط» به کار رفته است، حقوقدانان در تعریف اصطلاحی اشتباه می‌گویند. «اشتباه تصور نادرستی است که آدمی از چیزی دارد ...» یا گفته‌اند «اشتباه عبارت است از تصور خلاف واقع از اشیا» و یا «اشتباه عبارت است از تصور خلاف حقیقت و واقعیت انسان از یک شئ»

……………….

الف- دیدگاه شهید ثانی

«ضابطه الشبهه المسقطه للحد، توهم الفاعل او المفعول، ان ذلک الفعل سائغ له لعموم ادرئو الحدود بالشبهات» ایشان می‌گویند، ضابطه شبهه‌ای که موجب سقوط مجازات می‌شود این است که مرتکب عمل ممنوع، احتمال حلیت آن عمل را بدهد زیرا قاعده‌ی درء مفید عموم است و تمام مراحل و مراتب احتمال حلیت و شک در حلیت و ظن به آن را در برمی‌گیرد در واقع دلیلی را که شهید ثانی برای بیان خود می‌آورند عموم و اطلاق قاعده درء می‌باشد و چنانچه سابقاً نیز مذکور افتاد این ضابطه آنچنان وسیع است که تمامی مصادیق یعنی یقین به جایز بودن عمل، شک به جایز بودن عمل و حتی احتمال جایز بودن عمل را در برمی‌گیرد.

ب- دیدگاه آیت الله خویی

صاحب میانی تکلمه المنهاج می‌گویند «و المراد بالشبهه الموجبه لسقوط الحد، هو الجهل عن قصور و تقصیر فی

………..

ج- دیدگاه صاحب ریاض

صاحب ریاض در بیان مفهوم شبهه معنایی را برای شبهه مطرح می‌سازد و برای آن ادعای اجماع می‌کند. ایشان می‌گوید: «و ضابطها ما اوجب ظن الاباحه بلاخلاف اجده و لعله المفهوم منه عرفاً و لغه»^[3]

…………..

د- دیدگاه شهید اول

شهید اول در این باره می‌گوید: «الشبهه اماره تفید ظناً یترتب علیه الاقدام علی ما یخاف فی نفس الامر» یعنی شبهه اماره‌ای است که برای مرتکب موجب ظن بر حلیت عمل شده و بر اساس آن اقدام به ارتکاب عملی نماید که در واقع حرام است.

ح- دیدگاه صاحب تحریر الوسیله

حضرت امام خمینی اظهار می‌دارند: «تحقق عنوان شبهه با وجود گمان غیر معتبر مشکل به نظر می‌رسد تا چه

………..

چ- دیدگاه اهل سنت

برخی از فقهای اهل سنت معتقدند شبهه مسقط حد آن است که شباهتی با حقیقت و واقعیت دارد اما خود عین

………….

- مسئولیت کیفری

1 ) مفهوم

مسئولیت در لغت به معنی موظف بودن به انجام دادن امری است و مسئول کسی است که تعهدی در قبال دیگری به عهده دارد که اگر از ادای آن سرباز بزند از او بازخواست می‌شود. مسئولیت همواره با التزام همراه

………

1)   ارکان مسئولیت کیفری

اساساً مسئولیت کیفری امری جدا از عناصر عمومی جرم (عنصر قانونی، مادی، معنوی) است.^[4] در شریعت

…………….

- وقوع عمل مجرمانه در عالم خارج

منظور از عنوان مارالذکر در واقع تحقق عناصر مادی جرم است که از آن تعبیر به ظهور خارجی فکر مجرمانه فرد می‌کنند.^[5] چرا که اندیشه مجرمانه صرف برای ارتکاب جرم و در نتیجه مسئولیت کیفری کافی نیست به تعبیر برخی از حقوقدانان چنانچه مجرد قصد ارتکاب جرم، جرم باشد افراد ترجیح خواهند داد که جرم را تا مرحله نهایی انجام دهند و این برخلاف مقتضای سیاست جنایی جرم شناختی است.^[6] بر همین اساس

……….

دارای اهلیت جزایی بودن مرتکب جرم

برای تحقق مسئولیت کیفری بعد از اینکه تحقق جرم محرز گردید و فکر مجرمانه در عالم خارج ظهور و بروز یافت می‌بایستی عامل ارتکاب جرم دارای اهلیت جزایی باشد. در خصوص مفهوم اهلیت جزایی باید بین مفهوم انتزاعی و مفهوم واقعی آن قائل به تمایز گردید و خاطر نشان ساخت که منظور از اهلیت جزایی که سازنده

………………

ادراک و تاثیر قاعده درء بر آن

در حقوق جزا ادراک یا تمییز نوعی توانایی ذهنی است که بواسطه آن فهم معانی برای شخص میسر می‌شود و برای فرد مدرک در مفهوم فوق سه کارایی برشمرده‌اند. اول: اینکه فردی که از نیرو و قوه‌ی تمییز برخوردار باشد می‌تواند ماهیت افعال ارتکابی را درک کند. دوم: شخص می‌بایستی بر آثار و تبعات طبیعی فعل یا ترک فعل ارتکابی واقف باشد. سوم: آگاه باشید که اقدام او از دید جامعه قبیح و مطرود است.

…………

- اختیار و تاثیر قاعده درء بر آن

دومین رکن تحقق اهلیت جزایی دارا بودن اختیار است. در کلیه کاربردهای لغوی، آنچه از اختیار مستفاد می‌شود مفهوم اقتدار، تسلط بر عمل و آزادی تصمیم صریحاً با تلویحاً است. به عبارت دیگر اختیار عبارت از حرکاتی است که انسان با تمام ابعاد شخصیت خود بدون اینکه او را مجبور کنیم به انجام می‌رساند.^[7] البته بین

………….

- وجود قابلیت انتساب بین مرتکب و جرم

برای احراز مسئولیت کیفری اگرچه وقوع جرم و همچنین وجود اهلیت جزایی شرط لازم بوده، اما کافی نیست. بلکه علاوه بر آن دو، قابلیت انتساب نیز باید موجود باشد یعنی شخص ضمن برخورداری از اهلیت جزایی (بلوغ و عقل) در حین ارتکاب عمل مجرمانه با آزادی اراده خواهان انجام آن باشد چه آنکه ممکن است حین ارتکاب به

………….

- اسناد یا انتساب مادی

اسناد مادی امری است موضوعی و عینی و ارتباطی با وضعیت روانی ندارد لذا چه اراده فاعل به حصول نتیجه مجرمانه تعلق گیرد و چه خواستار آن نباشد و خواه وقوع نتیجه مجرمانه را پیش بینی کند و خواه قادر به پیش

…………..

- اسناد یا انتساب معنوی

برای اینکه تبعات جزایی عمل مجرمانه بر فاعل تحمیل گردد علاوه بر اسناد مادی، باید رابطه خاص ذهنی بین فاعل و عمل مجرمانه برقرار شود و بر این رابطه ذهنی نیروی عقلی و روانی سالمی حکومت نماید. این رابطه ذهنی که اسناد معنوی نامیده می‌شود دارای دو عنصر اراده مجرمانه و اهلیت جزایی است.

……………

مقایسه اشتباه با مفاهیم مشابه

1) مقایسه اشتباه با جهل

بعضاً مشاهده می‌گردد که واژه جهل، اشتباه و خطا به یک معنا و مترادف هم گرفته شده و یا بکار رفتن یک لفظ، معنای لفظ دیگر اراده می‌گردد به همین علت از نظر لغت و اصطلاح باید تفاوت‌های بین آن ذکر شده تا از

………………

- مقایسه اشتباه با خطا

این واژه معمولا در فقه و حقوق جزا کاربرد دارد و در برابر عمد به کار می رود در توصیف آن گفته اند: خطا عبارت است از وصف عملی که فاعل آن دارای قوه تمییز نبوده و به علت غلط یا اشتباه یا بی مبالاتی و عدم احتیاط، عملی را که مخالف موازین اخلاقی یا قانونی است، مرتکب شده است.^[8] بنابراین یکی از علل خطا، جهل

………….

-مقایسه اشتباه با نسیان

نسیان در لغت به معنای فراموشی و فراموش کردن است. در لسان العرب نسیان به ضد ذکر و حفظ معنا شده است. بنابراین نسیان به معنای فراموش کردن یک امر تکلیفی است که می‌بایست انجام گیرد. همچنین در

……….

- اقسام اشتباه و تاثیرگذاری آنها بر مسئولیت کیفری

در این مبحث که شامل سه گفتار میباشد در گفتار اول و دوم به ترتیب مفهوم اشتباه حکمی و موضوعی و اقسام هرکدام از آنها تشریح و مورد بررسی قرار میگیرد.

…………..

- اشتباه حکمی

1) مفهوم

اگر تصور خلاف مرتکب عمل مجرمانه که جرم بر اساس آن واقع شده، نسبت به حکم یا قانون باشد آنرا اشتباه حکمی می‌نامند. بدین معنا که گاهی مواقع فرد به دلیل جهل، عدم آگاهی و شناخت از قانون و یا تفسیر و تاویل غلط از قانون مرتکب عملی می‌شود که آن عمل برابر مقررات جزایی جرم است. در اشتباه حکمی انسان یا

……………

2)   اقسام اشتباه حکمی

- اشتباه حکمی ناشی از تفسیر نادرست قانون

در این فرض اشتباه در اثر جهل به قانون نیست بلکه ناشی از تفسیر و عدم درک و دریافت مفهوم صحیح قانون می‌باشد یعنی فرد مشتبه به قانون دسترسی داشته و قانون را فرا گرفته و آموخته ولی در تجزیه و تحلیل و درک صحیح متن قانون دچار مشکل و اشتباه شده است و برداشت خلاف واقع از متن قانون داشته.

…………..

- اشتباه حکمی ناشی از جهل به قانون

در این فرض علت اشتباه مرتکب جرم جهل به قانون می‌باشد. بدین نحو که ادعا می‌نماید نمی‌دانسته عمل انجام شده از سوی وی قبلاً مورد نهی قانون‌گذار قرارگرفته است و ارتکاب جرم در اثر ناآگاهی و جهل او به امر یا نهی قانون‌گذار بوده به‌گونه‌ای که در صورت وقوف به حکم واقعی از ارتکاب آن پرهیز می‌کرد. در برخورد با این قضیه نظرات متفاوتی از سوی حقوقدانان و فقها ابراز شده است که عقیده و نظر هرکدام مختصراً تشریح می‌شود:

…………….

- اشتباه موضوعی

1) مفهوم

اشتباه موضوعی موقعی است که انسان نسبت به حکم و قانون آگاهی دارد ولی در تشخیص نوع عمل و یا کیفیات و نتایج آن در اشتباه است مثلاً می‌داند که شرب مسکر جرم است ولی در تشخیص متعلق حکم (مسکر) دچار اشتباه شده و مایعی را به تصور اینکه آب است می‌نوشد ولی بعداً کاشف به عمل می‌آید که مایع نوشیدنی مسکر بوده است.

…………….

اشتباه موضوعی در جرایم عمدی

جرایم عمدی چنانکه می‌دانیم به آن دسته از جرایم گفته می‌شود که عنصر روانی آنها شامل قصد باشد یعنی قصد ارتکاب جرم و اخذ نتیجه آن در حالی که فاعل به نامشروع بودن عمل خود واقف باشد. بنابراین در جرایم

………

اشتباه در عناصر اساسی جرم

اگر اشتباه به یکی از عناصر اصلی جرم (عنصر تشکیل دهنده یا کیفیت مشدد) تعلق گیرد بدون هیچ تردید موجب زوال قصد خواهد شد. در این صورت ممکن است بر حسب مورد فعل مرتکب به علت فقدان قصد منجر به……………

اشتباه در عناصر فرعی جرم

اگر اشتباه به یکی از عناصر فرعی جرم تعلق گیرد تاثیر آن در مجرمیت فاعل نسبت به موارد پیشین کمتر محسوس است. از جمله اشتباه در میزان سن مجنی علیه که در مواردی ممکن است در مجازات یا عدم مجازات………..

اشتباه در نتیجه مجرمانه

هنگامی که جرم از سوی مرتکب به صورت عامدانه و عالمانه واقع می‌شود، از آنجا که عناصر تشکیل دهنده جرم (مادی، معنوی، قانونی) محقق است، مرتکب مسئولیت کیفری دارد. هرچند از تمامی نتایج حاصل از جرم بی‌اطلاع باشد و تمام عواقب آن را پیش بینی نکند. به عبارت دیگر ناآگاهی و بی‌اطلاعی از بعضی نتایج حاصل از………

اشتباه موضوعی در جرایم غیر عمدی

شبهه موضوعی بر جرایم مبتنی بر بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی و جرایمی که قانون‌گذار رعایت نظامات دولتی را واجب دانسته بی‌تاثیر است در واقع توقع قانون‌گذار از انسان‌ها به رعایت احتیاط و نظامات دولتی آن چنان ناچیز است که این حداقل تلاش را نمی‌توان با حدوث شبهه منتفی دانست. همانطور که می‌دانیم عنصر روانی در………….

منابع و ماخذ

 قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، قم، الهادی، 1380.

الف) کتاب‌ها

1) کتب فارسی

1. اردبیلی، دکتر محمدعلی، حقوق جزای عمومی، چ اول، ج 2، تهران، انتشارات میزان، گنج دانش، 1377.
2. انصاری، قدرت الله و دیگران، تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا، چ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلام، 1385.

…………….

……………

[1]- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، جلد اول ، انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم ، 1370،ص 75.

[2]- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1363،ص 64.

[3]- طباطبایی، سیدعلی بن محمدبن ابی معاذ، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج15، قم، نشر موسسه آل البیت علیهم السلام، چ اول، 1418 ه ق، ص 434.

[4]- زراعت، دکتر عباس، حقوق جزای عمومی، ج اول، تهران، انتشارات ققنوس، چ اول، 1385، ص 221.

[5]- رحیمی‌نژاد، اسماعیل، آشنایی با حقوق جزا و جرم شناسی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ دوم،  1380، ص 38.

[6]- علی‌آبادی، عبدالحسین، حقوق جنایی، ج اول، تهران، انتشارات فردوسی، 1367، ص 56.

[7]- ولیدی، دکترمحمدصالح، حقوق جزا (مسئولیت کیفری)، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ سوم، 1382، ص 53.

[8]- جعفری لنگرودی،دکتر محمدجعفر، همان، ص 263، ش 2084.